Liken sklerozis deri ve mukozaları tutabilen lezyonlar halinde ilerleyen atrofi yani derinin incelmesi, kızarıklıklar ve kaşıntı bulguları ile ön plana çıkan kronik bir hastalıktır. Liken skleroz hastalığı hem erkeklerde hem de kadınlarda görülebilir. Kadınlarda erkeklere göre 6 kat daha fazla görülür. Bu hastalıkta vücudun kendi kendine saldırması sorunu ortaya çıkar. Liken sklerozis otoimmün bir deri hastalığıdır.
Kadınlarda genital bölgede görülen bir çeşit deri hastalığıdır. Kadının günlük yaşamını etkiler fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan pek çok sorun yaşamasına neden olur. Vajinada liken skleroz tedavi edilmediğinde çok hızlı yayılır ve dış genital bölgede (vulva) kalıcı hasarlara neden olur.
Tedavi edilmediği takdirde %2-6 oranında derinin skuamöz hücreli liken skleroz kanserine dönüşebilir.
Görülme bölgesi olarak genital ve genital dışı bölge olarak ikiye ayrılır. Genital bölgede %94 oranında en sık görülmesine rağmen daha nadir olarak da göğüs, karın bölgesi, kalça, uyluk içi, koltuk altı ve bileklerde de liken skleroz görülebilir.
Genital bölgede vulva, perine, anal anüs etrafında, klitoris, dış dudaklar, iç dudaklar veya vajina girişindeki bölgede görülebilmektedir. Nadiren de hastalık vajinada tutulum yapabilir.
Genellikle 50-60 yaş arasında şikayetler görülür. Vulvar liken skleroz belirtileri:
Çocukluk çağında dahi görülebilen bu liken skleroz en sık 50’li yaşlarda rastlanılan bir hastalıktır.
Liken sklerozlu hastalığı menapoz döneminde ortaya çıktığında hastalık bulguları menapoz kaynaklı şikayetlerle karıştırılabilir. Hasta liken skleroza şiddetli tutulumlu ise hastalık idrar ve adet çıkışını bloke edebilir. Hastanın genital bölgesinde yapışmalar oluşabilir. Klitoris gömülebilir. Hasta cinsel haz düşüklüğü, orgazm güçlüğü yaşayabilir. Genital bölgede yaşanan bu değişiklikler yalnız cinsel problemlere değil psikolojik problemlere de neden olur.
Bütün bunlardan farklı olarak da bazı hastalarda hastalık hiçbir bulgu vermez. Bu durumlarda hastalığın teşhisi ise rutin jinekolojik muayenede konur.
Liken sklerozun hastalığının nedeni tam olarak bilinmemektedir. En çok üzerinde durulan nedenler otoimmun, enfeksiyonlar, düşük östrojen düzeyi ve bölgesel faktörlerdir.
Hastanın şikayetleri doğrultusunda jinekolojik muayene yapılır. Genellikle atrofik, buruşuk incelmiş deri üzerinde beyaz, sklerotik plaklar şeklinde görülür. Şüpheli durumlarda kesin tanı biyopsi ile konulur.
Liken skleroz hastanın yaşam kalitesini bozan ve kansere kadar ilerleyebilen bir cilt hastalığıdır. Net bir tedavisi bulunmamaktadır. Yalnız gerek ilaç tedavisi ile gerek cerrahi tedavi ile hastalık ciddi anlamda kontrol altına alınmakta hastanın yaşam kalitesini arttırılmaktadır.
Medikal tedavide başlıca cilt üzerine steroidler kullanılmaktadır. Buna karşın ileri vakalarda iç dudaklarda yapışıklık, vajina girişinin daralması ve kalıcı skar (yara izi) oluşumu varsa bunlar medikal tedaviler ile düzeltilemeyebilir. Bu durumlarda,hastanın fonksiyonel kazancı için yapışıklıklar cerrahi olarak açılmalıdır. Genital estetik operasyon ile yapışıklık düzeltilebilir.
Günümüzde tedavide yeni yaklaşımlarda genital PRP uygulaması, kök hücre tedavisi, yağ grefti ve ablatif genital lazer uygulaması yer almaktadır.
Liken sklerozus tedavi edilmediğinde, hastaların yarısında, dış genital yapı tamamen bozulmaktadır. Geri kalan yarısında ise genital bölgenin görünümünde kısmi değişiklikler ortaya çıkmaktadır. Bunlar klitoriste gömülme, dış dudaklarda çatlaklar, yapışıklıklar, silinme ve kanama alanları, vajinal girişte daralma şeklinde sıralanabilir. Perineal alanda skar ve çatlak oluşmuşsa bunlar geri dönüşü olmayan izler arasındadır.
Yaşam boyu tedavi edilmeyen veya yetersiz takip edilen olgularda kanser olasılığı %2-6 arasındadır. Bu nedenle tanı anından itibaren tedaviye başlanması, hastanın düzenli takipte olması, belli aralıklarla biyopsi kontrolü hastalığın ilerlemesini önlemek için alınacak tedbirler arasındadır. Erken tanı ve yeterli tedavi ile liken sklerozus hastalığının kansere dönüşüm ve skar (yara izi) formasyon riskleri azalmaktadır.
Kanamalı olarak görülen lezyonlarda kanser riski vardır noktada erken tanı ve tedavi önemlidir.
Kanamalı lezyonlar ile görülen liken planus, kanser açısından risk teşkil edebilir. Bu hastalıkta erken tanı, tedavi ve düzenli takipler çok önemlidir.
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı